ژینکوماستی چیست؟

ژنیکوماستی یکی از مشکلات شایع در میان مردان است که به دلیل بزرگ شدن غیرطبیعی بافت سینه به وجود می‌آید. این وضعیت می‌تواند در یک یا هر دو سینه رخ دهد و اغلب به دلیل بر هم خوردن تعادل بین هورمون‌های تستوسترون (هورمون مردانه) و استروژن (هورمون زنانه) اتفاق می‌افتد. ژنیکوماستی ممکن است در دوره‌های مختلف زندگی از جمله نوزادی، نوجوانی، بزرگسالی و کهنسالی مشاهده شود.
اگرچه اغلب این عارضه بی‌خطر است، اما در برخی افراد باعث ناراحتی روانی، درد یا کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود و نیاز به پیگیری و درمان دارد. در ادامه این مطلب از سایت تندرست به بررسی علل ژنیکوماستی خواهیم پرداخت.

ژنیکوماستی چیست؟

ژنیکوماستی به وضعیت غیرطبیعی رشد و بزرگ شدن بافت سینه در مردان گفته می‌شود. این عارضه که می‌تواند یکی یا هر دو سینه را درگیر کند، اغلب در نتیجه‌ی عدم تعادل هورمون‌های استروژن و تستوسترون ایجاد می‌شود.

در حالی‌ که استروژن به عنوان هورمون زنانه شناخته می‌شود و مسئول رشد صفات زنانه مانند بزرگ شدن پستان‌هاست، تستوسترون هورمون غالب مردانه است که بر رشد عضلات و ویژگی‌های جنسی مردانه اثر می‌گذارد. هرگاه این تعادل به هم بخورد و میزان استروژن نسبت به تستوسترون افزایش یابد، ممکن است منجر به بروز ژنیکوماستی شود.

شیوع و اهمیت ژنیکوماستی

بر اساس آمار، ژنیکوماستی شایع‌ترین بیماری پستان در مردان است. به طوری که بین ۵۰ تا ۶۵ درصد از مردان و پسران در سراسر جهان در برهه‌ای از زندگی خود این مشکل را تجربه می‌کنند. این وضعیت ممکن است در دوره‌های مختلفی از زندگی از جمله نوزادی، بلوغ و افزایش سن بروز کند. اگرچه در بسیاری از موارد این مشکل خودبه‌خود برطرف می‌شود، اما در برخی از افراد نیاز به پیگیری و درمان تخصصی دارد.

علائم و نشانه‌های ژنیکوماستی

نشانه‌های ژنیکوماستی ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. مهم‌ترین علامت، بزرگی بافت غده‌ای سینه است که اغلب به شکل توده‌ای نرم و قابل لمس زیر نوک سینه ظاهر می‌شود. این توده ممکن است دردناک یا حساس باشد. در مواردی هم تورم، سفتی یا حتی عدم تقارن بین دو سینه مشاهده می‌شود. برخی افراد از ظاهر غیرعادی سینه‌ها احساس خجالت یا کاهش اعتمادبه‌نفس دارند، که ممکن است بر سلامت روانی و اجتماعی آن‌ها تأثیر منفی بگذارد.

علت‌های ایجاد ژنیکوماستی

ژنیکوماستی می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

•    تغییرات هورمونی در دوران بلوغ: در بسیاری از نوجوانان، تغییرات ناگهانی هورمونی باعث بزرگی موقت سینه‌ها می‌شود. این حالت معمولا بدون نیاز به درمان، طی چند ماه تا چند سال برطرف می‌شود.
•    افزایش سن: با بالا رفتن سن، سطح تستوسترون کاهش یافته و احتمال بروز ژنیکوماستی افزایش می‌یابد.
•    مصرف داروهای خاص: برخی داروها مانند استروئیدهای آنابولیک، داروهای ضدافسردگی، داروهای قلبی و ضد قارچ می‌توانند زمینه‌ساز ژنیکوماستی باشند.
•    بیماری‌های زمینه‌ای: اختلالات کبدی یا کلیوی، مشکلات تیروئید یا تومورهای بیضه از جمله عوامل دیگر هستند.
•    سوء مصرف مواد: استفاده از الکل، ماری‌جوانا، هروئین یا سایر مواد مخدر می‌تواند در بروز این عارضه نقش داشته باشد.

توده ژنیکوماستی چیست؟

در مواردی که ژنیکوماستی با رشد واضح بافت غده‌ای سینه همراه است، توده‌ای نرم یا لاستیکی زیر نوک سینه‌ها ایجاد می‌شود. این توده‌ها معمولاً بدون درد هستند اما گاهی می‌توانند موجب حساسیت یا ناراحتی شوند. برخلاف توده‌های سرطانی، توده ژنیکوماستی معمولاً مرکزی، یکنواخت و قابل حرکت است و در نواحی خاصی از بافت سینه تمرکز دارد.

درجات ژنیکوماستی

پزشکان برای تشخیص شدت ژنیکوماستی از سیستم گریدبندی استفاده می‌کنند. این تقسیم‌بندی در تصمیم‌گیری برای انتخاب نوع درمان بسیار مهم است:

گرید ۱ (خفیف): بزرگ شدن اندک بافت سینه بدون افتادگی پوست. در این مرحله اغلب درمان دارویی یا پیگیری کافی است.

گرید ۲ (متوسط): رشد بیشتر بافت همراه با حساسیت یا درد احتمالی. درمان بسته به شرایط ممکن است دارویی یا جراحی باشد.

گرید ۳ (شدید): بزرگ شدن زیاد سینه همراه با افتادگی پوست و تغییرات قابل توجه در ظاهر. در این مرحله معمولاً جراحی توصیه می‌شود.

روش‌های تشخیص ژنیکوماستی

پزشک با انجام معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی بیمار می‌تواند به تشخیص اولیه برسد. در صورت نیاز، آزمایش‌هایی مانند:

• آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها
• سونوگرافی یا ماموگرافی برای بررسی بافت سینه
• گاهی بیوپسی (نمونه‌برداری) در موارد مشکوک به توده‌های سرطانی
• انجام می‌شود تا سایر بیماری‌ها رد شوند.

روش‌های درمان ژنیکوماستی

انتخاب روش درمان به علت زمینه‌ای، شدت بیماری و شرایط بیمار بستگی دارد. برخی از روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

درمان دارویی: در مراحل اولیه، استفاده از داروهایی برای تنظیم سطح هورمون‌ها ممکن است مؤثر باشد. داروهایی مانند تاموکسیفن یا کلومیفن در برخی موارد استفاده می‌شوند.
قطع مصرف دارو یا مواد مضر: در صورتی‌ که علت ژنیکوماستی دارویی یا مربوط به مواد خاص باشد، قطع مصرف آن‌ها به بهبود کمک می‌کند.
درمان جراحی (ماستوپلاستی مردانه): در موارد شدید، جراحی به منظور حذف بافت اضافه و بهبود ظاهر سینه انجام می‌شود. این روش معمولاً با لیپوساکشن همراه است.
مراقبت و پیگیری منظم: در مواردی که نیاز به درمان فوری وجود ندارد، پایش وضعیت بیمار و بررسی تغییرات کافی است.

علائم، علل و روش‌های درمان ژنیکوماستی در مردان

ژنیکوماستی وضعیتی است که در آن بافت سینه در مردان به طور غیرطبیعی رشد می‌کند. این پدیده اغلب در نوجوانان دیده می‌شود، اما در مردان بزرگسال نیز ممکن است بروز کند. در این وضعیت، یک یا هر دو سینه ممکن است بزرگ شوند و گاهی بافت به صورت توده‌ای نرم یا شبیه چربی در زیر نوک سینه لمس می‌شود.
مهم‌ترین نشانه‌ی ژنیکوماستی، افزایش حجم بافت سینه است. در بسیاری از موارد، افراد تنها با مشاهده بزرگ شدن سینه‌ها متوجه مشکل می‌شوند. با این حال، برخی علائم دیگر ممکن است ظاهر شوند:
•    بزرگ شدن ناهموار سینه‌ها (یک طرف بیشتر از طرف دیگر)
•    درد یا ناراحتی خفیف، به‌ویژه در دوران نوجوانی
•    تورم بافت سینه
•    افزایش حساسیت سینه‌ها
•    حساس شدن نوک پستان هنگام تماس با لباس
وجود این علائم لزوماً خطرناک نیست، اما می‌تواند منجر به نگرانی یا کاهش اعتمادبه‌نفس در برخی افراد شود.

علت‌های ایجاد ژنیکوماستی

عدم تعادل هورمونی اصلی‌ترین عامل بروز ژنیکوماستی است. به طور خاص، زمانی که سطح هورمون تستوسترون (مردانه) کاهش یافته و هورمون استروژن (زنانه) غالب شود، بافت سینه در مردان ممکن است شروع به رشد کند.

دلایل بروز این عدم تعادل عبارت‌اند از:
•    تغییرات هورمونی در دوران بلوغ
•    افزایش سن و کاهش تدریجی سطح تستوسترون
•    مصرف برخی داروها مانند استروئیدها، داروهای ضدافسردگی یا داروهای قلبی
•    بیماری‌های زمینه‌ای مانند مشکلات تیروئیدی یا بیماری کبد
•    چاقی مفرط که می‌تواند باعث تجمع چربی در ناحیه سینه شود و ژنیکوماستی کاذب ایجاد کند

تشخیص ژنیکوماستی

برای تشخیص دقیق، پزشک پس از معاینه بالینی ممکن است آزمایش‌هایی را برای بررسی علل احتمالی تجویز کند. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر است:
•    آزمایش خون برای بررسی سطح هورمون‌ها و عملکرد کبد
•    آزمایش ادرار
•    تصویربرداری مانند ماموگرافی، سونوگرافی بیضه یا سی‌تی‌اسکن
•    در موارد خاص، بیوپسی بافت سینه برای اطمینان از خوش‌خیم بودن توده انجام می‌شود
همچنین اندازه‌گیری بافت غده‌ای سینه مهم است. اگر این بافت بیش از ۲ سانتی‌متر باشد، نشانه‌ای از ژنیکوماستی محسوب می‌شود.

درمان ژنیکوماستی

در بسیاری از موارد، ژنیکوماستی بدون نیاز به درمان خاصی، خودبه‌خود برطرف می‌شود؛ به‌ویژه در نوجوانان که تغییرات هورمونی مقطعی است. پزشک ممکن است هر چند ماه وضعیت بیمار را بررسی کند.

با این حال، در مواردی که علت ژنیکوماستی مشخص باشد، درمان علت زمینه‌ای اهمیت دارد. مثلاً اگر:
•    بیماری کبد یا تیروئید عامل باشد، باید درمان شود.
•    داروی خاصی موجب این مشکل شده باشد، دارو تغییر داده می‌شود.
•    چاقی مفرط عامل باشد، برنامه کاهش وزن توصیه می‌شود.

در موارد شدید یا مقاوم، به‌ویژه اگر بزرگ شدن سینه‌ها باعث ناراحتی یا اختلال روانی شده باشد، درمان دارویی یا جراحی برای برداشتن بافت اضافی سینه قابل انجام است.

چطور می‌توان از ژنیکوماستی پیشگیری کرد؟

برخی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه عبارت‌اند از:
•    پرهیز از مواد مخدر: مصرف موادی مانند ماری‌جوانا، هروئین، کوکائین و آمفتامین‌ها می‌تواند بر تعادل هورمونی اثر گذاشته و باعث رشد بافت سینه شود.
•    اجتناب از مصرف الکل: نوشیدنی‌های الکلی، به‌ویژه اگر به طور مداوم و در حجم زیاد مصرف شوند، یکی از عوامل تاثیرگذار در ایجاد ژنیکوماستی هستند.
•    مراقبت از سلامت کبد و تیروئید: بیماری‌های مرتبط با این اندام‌ها ممکن است هورمون‌ها را تحت تأثیر قرار دهند و زمینه‌ساز رشد سینه در مردان شوند.

بافت غده‌ای در ژنیکوماستی چیست؟

در ژنیکوماستی، بافت غده‌ای زیر سینه‌ها بزرگ می‌شود؛ دلیل اصلی آن، برهم خوردن تعادل بین هورمون‌های مردانه (تستوسترون) و زنانه (استروژن) است. در این شرایط، بافت غده‌ای فعال‌تر می‌شود و ممکن است نیاز به برداشت جراحی آن وجود داشته باشد تا فرم طبیعی سینه بازگردد.

تفاوت ژنیکوماستی با مشکلات لنفاوی

در برخی موارد، بزرگ شدن سینه ممکن است شبیه ژنیکوماستی به نظر برسد اما در واقع نشانه‌ای از بیماری‌های دیگری باشد. به‌عنوان مثال، لنفوم پستان نوعی توده بدخیم است که ممکن است در تصویربرداری مانند ژنیکوماستی به نظر برسد. همچنین اگر غدد لنفاوی زیر بغل سفت و بزرگ شده باشند، پزشک باید احتمال وجود بیماری‌هایی مانند لنفادنوپاتی، لنفوم یا سرطان‌های متاستاتیک (منتشرشده از اندام‌های دیگر مثل ریه یا پوست) را بررسی کند. در حالی که ژنیکوماستی معمولاً خوش‌خیم و یک طرفه است، بیماری‌های لنفاوی ممکن است به معاینه و آزمایش‌های بیشتر نیاز داشته باشند.

ژنیکوماستی یا سرطان؟

یکی از پرسش‌های رایج در میان بیماران این است که آیا ژنیکوماستی می‌تواند خطرناک باشد؟ پاسخ این است که ژنیکوماستی یک تغییر خوش‌خیم است و در اغلب موارد عارضه جدی ایجاد نمی‌کند. در مقابل، سرطان پستان در مردان گرچه بسیار نادر است، اما توده‌ای بدخیم محسوب می‌شود که ممکن است درد، ترشح، تغییرات پوستی یا درگیری غدد لنفاوی را به دنبال داشته باشد. در نتیجه، در موارد مشکوک، بررسی تخصصی برای اطمینان از خوش‌خیم بودن توده ضروری است.

تفاوت ژنیکوماستی با بافت چربی سینه

گاهی اوقات، بزرگی سینه در مردان به دلیل تجمع چربی ناشی از اضافه وزن یا چاقی است، نه به خاطر رشد بافت غده‌ای. این وضعیت که به آن ژنیکوماستی کاذب یا شبه‌ژنیکوماستی گفته می‌شود، با رژیم غذایی و ورزش قابل بهبود است. اما در ژنیکوماستی واقعی، بافت غده‌ای به دلیل اختلالات هورمونی رشد می‌کند و ممکن است نیاز به درمان دارویی یا جراحی داشته باشد.

دلایل ایجاد ژنیکوماستی در ورزشکاران

اگرچه ورزش کردن به‌طور کلی برای سلامت هورمونی و تناسب اندام مفید است، اما برخی ورزشکاران به دلیل استفاده از داروها یا مکمل‌های خاص، در معرض خطر ابتلا به ژنیکوماستی (بزرگی سینه مردان) قرار می‌گیرند. در اینجا دلایل اصلی بروز این عارضه در میان ورزشکاران توضیح داده می‌شود:

1. مصرف استروئیدهای آنابولیک (Anabolic Steroids)
مهم‌ترین علت ژنیکوماستی در ورزشکاران، استفاده از استروئیدهای آنابولیک برای افزایش حجم عضلات است. این داروها نوعی هورمون مصنوعی هستند که ساختار شیمیایی شبیه تستوسترون دارند. اما مصرف آن‌ها باعث می‌شود بخشی از تستوسترون اضافی به استروژن (هورمون زنانه) تبدیل شود. افزایش استروژن می‌تواند رشد غیرطبیعی بافت سینه را تحریک کند.

2. سوء مصرف هورمون‌های رشد (HGH) و IGF-1
برخی ورزشکاران برای تسریع عضله‌سازی از هورمون رشد انسانی (HGH) یا فاکتور رشد شبه‌انسولینی (IGF-1) استفاده می‌کنند. مصرف بیش از حد این هورمون‌ها می‌تواند باعث تحریک غدد بدن از جمله بافت سینه شده و در نتیجه ژنیکوماستی ایجاد کند.

3. استفاده از مکمل‌های غیرمجاز یا تقلبی
در بازار مکمل‌های ورزشی، برخی محصولات به‌صورت غیرقانونی و بدون کنترل کیفیت به فروش می‌رسند که ممکن است حاوی مقادیر ناشناخته‌ای از هورمون‌ها یا پیش‌سازهای استروژن باشند. مصرف طولانی‌مدت این مکمل‌ها ممکن است تعادل هورمونی ورزشکار را به هم زده و منجر به رشد بافت سینه شود.

4. اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه
مصرف هورمون‌های خارجی می‌تواند عملکرد طبیعی بدن در تولید تستوسترون را مختل کند. این اختلال باعث می‌شود سطح تستوسترون طبیعی کاهش یافته و بدن به‌صورت جبرانی استروژن بیشتری تولید کند که زمینه‌ساز ژنیکوماستی خواهد شد.

5. کاهش چربی ناگهانی و نمایان شدن بافت سینه
در برخی ورزشکارانی که رژیم سخت و کاهش چربی شدید دارند، ممکن است بافت غده‌ای طبیعی که پیش‌تر در زیر چربی پنهان بوده، نمایان شود و به اشتباه تصور شود که رشد جدیدی رخ داده است. این وضعیت ژنیکوماستی واقعی نیست، اما در ظاهر می‌تواند شبیه آن به نظر برسد.

جمع‌بندی
ژنیکوماستی به عنوان رشد بیش از حد بافت غده‌ای سینه در مردان شناخته می‌شود و دلایل متعددی از جمله تغییرات هورمونی، مصرف برخی داروها، بیماری‌های زمینه‌ای و استفاده از مواد مخدر یا مکمل‌های غیرمجاز می‌تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. در ورزشکاران، شایع‌ترین علت آن مصرف استروئیدهای آنابولیک و مکمل‌های تقلبی است. 
تشخیص صحیح با کمک آزمایشات و تصویربرداری انجام می‌شود و در بسیاری از موارد، نیاز به درمان جدی وجود ندارد. با این حال، در صورت شدت علائم یا وجود علت‌های پاتولوژیک، درمان دارویی یا جراحی ممکن است لازم باشد. آگاهی و پرهیز از عوامل خطر می‌تواند در پیشگیری از این عارضه مؤثر باشد.

سوالات متداول 

۱. آیا ژنیکوماستی خطرناک است یا می‌تواند به سرطان تبدیل شود؟
خیر. ژنیکوماستی یک وضعیت خوش‌خیم است و معمولاً هیچ ارتباطی با سرطان ندارد. با این حال، اگر توده سینه سفت، غیرمتحرک یا همراه با ترشح خونی باشد، باید بررسی‌های دقیق‌تری برای رد احتمال سرطان انجام شود.

۲. آیا مصرف استروئید باعث ژنیکوماستی می‌شود؟
بله. استفاده از استروئیدهای آنابولیک یا سایر هورمون‌های مصنوعی باعث افزایش سطح استروژن در بدن می‌شود که می‌تواند منجر به رشد غیرطبیعی بافت سینه در مردان شود. این یکی از دلایل رایج ژنیکوماستی در میان ورزشکاران است.

۳. چگونه می‌توان ژنیکوماستی را از چربی سینه (در اثر چاقی) تشخیص داد؟
ژنیکوماستی واقعی ناشی از رشد بافت غده‌ای سینه است، در حالی‌که چربی سینه به دلیل اضافه وزن ایجاد می‌شود. با لمس دقیق، معاینه فیزیکی و تصویربرداری مانند سونوگرافی می‌توان تفاوت این دو را تشخیص داد.

۴. آیا ژنیکوماستی خودبه‌خود برطرف می‌شود؟
در بسیاری از موارد، به‌ویژه در نوجوانان، ژنیکوماستی بدون نیاز به درمان در عرض چند ماه تا دو سال برطرف می‌شود. اگر علت آن مصرف دارو یا اختلال هورمونی باشد، درمان آن علت می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند.